50-lecie istnienia PSS – jubileuszowa broszura

W okolicznościowej publikacji „Społem 1906-1957”.50 lat istnienia i działalności Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Radzyniu Podlaskim komitet organizacyjny obchodów, tłumacząc brak jubileuszu w 1956 roku z powodów finansowych, stwierdza, iż Wiosenne Walne Zgromadzenie Delegatów zatwierdziło program obchodu Jubileuszu i przyznało potrzebne na ten cel środki.

17 marca 1957 zatwierdzono Komitet Organizacyjny na pierwszym posiedzeniu nowowybranej Rady Nadzorczej.

Program jubileuszu zakładał:

1. Zapoznanie członków z historią i działalnością spółdzielni na 5 zebraniach obwodowych
2. Jubileuszowe Walne Zgromadzenie Delegatów i zaproszonych działaczy spółdzielczych
3. Masówka pracownicza
4. Spotkanie z aktywem spółdzielczym
5. Impreza dziecinna dla dzieci członków spółdzielni połączona z zabawą i wręczeniem paczek
6. Spotkanie z młodzieżą szkolną
7. Filmy dla członków spółdzielni
8. Wydanie jednodniówki jubileuszowej

Komitet wspomina, że powyższe wydarzenia spotkały się z wielkim uznaniem społeczeństwa miasta Radzynia i okolic/ Frekwencja, jaką osiągnięto wykazała ogromne zainteresowanie sprawami i działalnością naszej spółdzielni.

Omawiana broszura zawiera tekst Wacława Grzeszykowskiego – Powstanie i działalność spółdzielni w Radzyniu Podlaskim w okresie 50-lecia.

W lutym 1906 r. rozpoczęto działalność handlową.

Spółdzielnia była pierwszą na Lubelszczyźnie i Podlasiu. Została powołana przez 76 członków założycieli w dniu 23 lutego 1906 r. Był to zarazem pierwszy Statut, nazwany Radzyńskim Stowarzyszeniem Spożywców.

Autor kreśli szersze historyczno-społeczne tło, sprzyjające powstaniu Spółdzielni: Perkosz i wybuch powstania styczniowego, to ksiądz Brzóska i Łuków, to Pratulin, to walka o lepszą Polskę.

W celu poprawy różnymi środkami i sposobami warunków materialnych oraz charakteru życia członków powołuje się Stowarzyszenie brzmiał pierwszy paragraf aktu założenia.

- podkreśla autor.

Od początku wpisana w historię

W lokalu, stanowiącym pierwszą siedzibę Spółdzielni, zginął na bagnetach żołnierzy carskich pierwszy powstaniec z 1863 r. – Perkosz, zdradzony przez oficera rosyjskiego, z którym pertraktował przystąpienie do ruchu wolnościowego.

Wybuch II wojny światowej uniemożliwił ideę Rady Nadzorczej o wmurowaniu pamiątkowej tablicy, wspominającej dramatyczny wątek polskich dziejów.

Demokratyczne reguły

Pierwszy zarząd tworzyło 6 członków i 3 zastępców. Powołano komisję rewizyjną, składającą się z 3 osób. Udział wynosił 10 rubli płatnych jednorazowo. Członkowie założyciele wykazali się dużą ofiarnością – wpłacali po parę, nawet do 10 udziałów. Warto przypomnieć, iż 10 rubli było równowartością 250 kg żyta.

Autor powołuje się na dwa paragrafy w akcie założycielskim.

Pierwszy  stanowił, że członkami spółdzielni mogą być wszystkie osoby pełnoletnie bez różnicy płci, narodowości i wyznania.

Drugi wskazywał, iż niezależnie od posiadanych udziałów, każdy członek dysponował jednym głosem.

Spółdzielnia otworzyła pierwszy sklep spożywczy, w którym pracowały 4 osoby. „Dzięki poparciu społeczeństwa” otwiera jatkę mięsną.

Tak trudny dział na ówczesne czasy, gdy w grę wchodziły przepisy rytualne i różnica ceny mięsa koszernego i trefnego, utrzymał się do ubiegłej wojny.

Radzyńska Spółdzielnia była współzałożycielem związku „Społem”, do którego należy od 1911 roku, jak również baku „Społem”.

Podczas I wojny światowej (1914-18) , podczas okupacji niemieckiej, zabraniającej działalności spółdzielczej oficjalnie figurowała jako prywatny sklep p.  Żarskiego.

Mimo wojennych warunków, odbywały się konspiracyjne zebrania, zatwierdzano sprawozdania i bilanse.

Społecznik Żarski

Autor podkreśla społecznikowską postawę Żarskiego, który przez 30 lat piastował funkcję prezesa, prowadził prace kierownicze (razem z zaopatrzeniem).

Zarząd i Rada Nadzorcza (Komisja Rewizyjna) swoją pracę wykonywała społecznie.

Spółdzielnia otwiera dział włókienniczy. Z I Wielkiej Wojny wychodzi mimo zniszczeń, zmiany walut i dewaluacji pienądza.

W 1918 r. spółdzielnia bierze na siebie aprowizację ludności w produkty pierwszej potrzeby, prowadząc zaopatrzenie na karty aprowizacyjne

Perypetie z siedzibą

Przed 1914 r. myślano o zakupie domu naprzeciwko kościoła [Świętej Trójcy – przyp. aut.]. Rzeczoznawcy stwierdzili, że znajduje się w złym stanie. Dowiadujemy się, że należąca do spółdzielni gospoda znajdowała się w parku (Oranżerii).

Długo nie nacieszyła się „Rejentówną” – szukającej pomieszczenia szkole średniej odstąpiono ją za symboliczną sumę (zdewaluowane marki). Przed wojną była tam młodzieżowa bursa, obecnie to obiekty po Zasadniczej Szkole Zawodowej.

W 1924 r. powstaje nieruchomość na siedzibę. Partycypował w tym Bank Spółdzielczy, który za oddanie placu i pokrycie kosztów fundamentów oddano 1/8 powierzchni nowego budynku. Do 1939 r. powstała także filia w Suchowoli i magazyny w Radzyniu.

cdn